Demonologia ludowa – Zmora
15 czerwca 2023
XXIV edycji konkursu Nagroda Marszałka Województwa Mazowieckiego
22 czerwca 2023
Magia to zespół zabiegów, które poprzez różnego rodzaju praktyki i techniki mają na celu spowodowanie określonych zmian dzięki pomocy nadprzyrodzonych sił. „Praktyki magiczne obejmują: zrytualizowane działania (manipulacje), obiekty materialne (rekwizyty, podobizny, leki), formuły tekstowe (zamawiania, zaklęcia), reguły określające stan uczestniczących w działaniu ludzi i rzeczy (nakazy czystości rytualnej, czas i miejsce wykonania, zakazy magiczne itd.)”[1].
James Frazer szkocki antropolog społeczny, filolog i historyk religii wprowadził pojęcie magii sympatycznej. Polega ona na przeświadczeniu, że istnieje analogia między istotami, zjawiskami i rzeczami. W tym rodzaju myślenia magicznego można wyróżnić dwie zasady: podobne powoduje podobne, oraz, że rzeczy, które miały ze sobą kontakt, już zawsze będą powiązane, nawet po zakończeniu kontaktu fizycznego. Pierwsza nosi nazwę magii homeopatycznej zaś druga, magii przenośnej[2].
Odniesienia do tego typu magii znajdują się w wierzeniach ludowych. Chociażby palenie i wrzucanie Marzanny do wody pierwszego dnia wiosny. Kukła ma symbolizować zimę i śmierć. Dlatego pozbywano się jej, aby przyspieszyć nadejście wiosny i odrodzenie przyrody. Doskonałym przykładam magii przenośnej, są zabiegi wykonywane przy chorym bądź zamarłym. Uważano, że wszystko, co miało kontakty z takim człowiekiem, zyskuje moc, która mogła odbierać zdrowie, a nawet życie. Dlatego wodę po myciu nieboszczyka wylewano pod krzak lub w miejsce, gdzie nikt nie chodził. Bywało, że wyrzucano nawet naczynie. Bardzo ciężko chorej osobie, której zostało już niewiele życia, nie podawano mleka, aby po jej śmierci, krowy nie zdechły[3].
Istnieje jeszcze inny rodzaj magii polegający na związywaniu i rozwiązywaniu, który określa się mianem magii Alkmeny. Związane jest to z historią tebańskiej księżniczki, spodziewającej się narodzin potomka- Heraklesa. Sam Zeus obiecał, że, dziecko, które urodzi się określonego dnia, zostanie wielkim władcą. Jako że Hera była zazdrosna o Alkmenę, próbowała zrobić wszystko, aby wcześniej narodziło się inne dziecko. Dlatego w kierunku kochanki Zeusa czyniła gesty zamykające: związała węzły na ubraniu, skrzyżowała nogi oraz splotła palce u rąk, aby księżniczka miała problem z porodem. Jednak bogini dała się oszukać służącej Alkmeny, która przedwcześnie oznajmiła, że Herakles już się urodził. Hera zdziwiona tym faktem wykonała gesty otwierające: rozwiązała węzły na szacie, wyprostowała nogi i rozłożyła ręce, co przyspieszyło poród księżniczki. „Określeniem <<magia Alkmeny>> obejmuje się wiec te zachowania, które mają utrudnić (działania ujemne) bądź ułatwić (działania dodatnie) przekroczenie granicy (…) czy też zmianę statusu”[4].
W medycynie ludowej istniało przekonanie, że aby kobiecie rodzącej ułatwić przyjście na świat dziecka, należy rozpleść jej warkocz, pozdejmować łańcuszki, pierścionki i wyjąć kolczyki z uszu, a także pootwierać drzwi, okna, szafy, kufry i wszelkie inne zamki[5].
Magdalena Kowalak
[1] Magia, Encyklopedia PWN, Strona internetowa: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/magia;3936032.html, [dostęp: 08.05.2023].
[2] J.G. Frazer, Złota gałąź. Studia z magii i religii, przeł. H. Krzeczkowski, Warszawa 2002, s. 14.
[3] P. Kowalski, Kultura magiczna. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa 2007, s. 626-627.
[4] Ibidem, s.301.
[5] Ibidem.
Bibliografia:
- Frazer J.G., Złota gałąź. Studia z magii i religii, przeł. H. Krzeczkowski, Warszawa 2002.
- Kowalski P., Kultura magiczna. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa 2007.
- Magia, Encyklopedia PWN, Strona internetowa: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/magia;3936032.html
