Kontakt
  • Zmień kontrast
  • Zmniejsz rozmiar tekstu
  • Zwiększy rozmiar tekstu
  • Zobacz deklarację dostępności
logo-www-kolor-50logo-www-kolor-50logo-www-kolor-50logo-www-kolor-50
  • AKTUALNOŚCI
    • Najnowsze
    • Komunikaty
    • Blog
    • Kalendarz wydarzeń
    • Wieści Muzealne online
    • Konferencje
    • Archiwum
  • DLA ZWIEDZAJĄCYCH
    • Muzeum, godziny, bilety
    • Wirtualne spacery
    • Kup bilet
    • Regulamin zwiedzania
    • Informacje dla osób z niepełnosprawnościami
    • Oferta noclegowa
    • Gastronomia
  • EDUKACJA
  • O MUZEUM
    • Historia
    • Zbiory
    • Nagrody
    • Projekty i inwestycje
    • Biblioteka
    • Wydawnictwa – sklep
    • Partnerzy
    • Kariera
  • USŁUGI DODATKOWE
    • Wynajem obiektu i terenu
      • Kościół z Drążdżewa
      • Sale konferencyjno-szkoleniowe
      • Piknik
      • Organizacja ogniska
      • Stoiska dla wystawców
    • Wóz, bryczka
    • Szkółka jeździecka
    • Jazda w siodle
  • BIP
  • Facebook
  • Instagram
  • YouTube
  • Mapa strony
0

POŻYWIENIE POSTNE

  • Strona główna
  • Aktualności
  • Blog
  • POŻYWIENIE POSTNE
KONKURS O LAUR MARSZAŁKA WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO
24 lutego 2022
Plakat - rozwarte usta, na nimi napis Pieśń o Mazowszu
PIEŚŃ O MAZOWSZU – KONKURS
25 lutego 2022
24 lutego 2022
Kategorie
  • Blog
Tagi

W tradycji polskiej dni, w których jadano potrawy postne wyznaczały i regulowały przepisy kościelne. Posty nakładane przez Kościół w Polsce były respektowane zarówno w biednych chatach jak  i w zamożnych domach. Ludność bardzo rygorystycznie przestrzegała dni postnych, wystrzegając się  spożywania mięsa i tłuszczów zwierzęcych. Bardziej gorliwi powstrzymywali się od jedzenia nabiału, białego pieczywa, miodu i słodkich potraw.

Od posiłków mięsnych powstrzymywano się we wszystkie środy i piątki, a podczas Wielkiego Postu i Adwentu także i w soboty. Dawniej poszczono jeszcze w tzw. Suche Dni (obchodzone na początku każdego kwartału w środę, piątek i sobotę) i Krzyżowe Dni (poszczono w poniedziałek, wtorek i środę przed uroczystością Wniebowstąpienia Pańskiego).

O tym, jak dla naszych przodków przestrzeganie postu było świętym obowiązkiem, mówi stare porzekadło :

„Polak woli dać się zabić lub człowieka zabić, niż post złamać ”.

Najważniejszy i najdłuższy, bo czterdziestodniowy post przed Wielkanocą zaczynał się w Popielec. Obrzędy kościelne Środy Popielcowej wyznaczały koniec zabawy i uciech zapustnych. W tym dniu gospodynie szorowały i starannie wyparzały wszystkie garnki żeliwne, aby nie pozostał na nich ślad tłuszczu i zapach mięsa. Gliniane zaś tłuczono lub wynoszono na strych, a do gotowania używano nowych. W ten sposób przygotowywano się do wielkopostnych umartwień.

Potrawy postne w wiejskich chatach były gotowane tak samo jak w pozostałe dni roku, ale bez dodatku mięsa. Okrasę ze słoniny zastępowano olejem tłoczonym z siemienia lnianego, konopnego i z rzepaku. Kluski i kartofle polewano także makiem utartym w donicy, który przybierał konsystencję zbliżoną do mleka. W środy, piątki i soboty obowiązywał post ścisły i dozwolony był jeden posiłek w ciągu dnia.[1]

W wielu rodzinach chłopskich w dni postne, zwłaszcza w Wielkim Poście jadło było ubogie i skąpe, do czego również zmuszała ludzi bieda. Nie jadano mleka i masła, oraz lepszego pieczywa, miodu, a z czasem także cukru. W Wielkim Poście, a więc na przednówku, trzeba było oszczędnie gospodarować niewielkimi zapasami żywności. Biednym rodzinom łatwiej było znosić surowy post, a nawet głód, na pamiątkę Męki Chrystusa i dla zbawienia duszy, niż z niedostatku. [2]

Najczęściej spożywaną potrawą postną była polewka polska, czyli żur postny na kwasie. Gospodynie przyrządzały go z mąki żytniej lub owsianej i wody, z dodatkiem skórki czarnego chleba i paru ząbków czosnku. Garnki z zaczynem ustawiały w ciepłym miejscu, zwykle na przypiecku. Śpiewały przy tym różne piosenki o żurze, który nazywany był żartobliwie „panem żurowskim”.

Na Mazowszu Starym jadano polewkę z przegotowanej osolonej wody doprawionej przyprawami korzennymi i octem, urozmaicano drobno pokrojoną cebulą, którą nazywano „oszukańcem”, „oszukanym (fałszywym) śledziem”. Niekiedy doprawiano ją śmietaną, spożywano  na zimno z gorącymi kartoflami lub chlebem.[3]

W czasie postu mieszkańcy wsi często jadali kartofle kraszone olejem, gotowaną i surową kwaszoną kapustę, gotowaną brukiew, cebulę z olejem, zacierki na wodzie. Placki z tartych kartofli, pieczone na patelni z użyciem oleju, lub bezpośrednio na płycie kuchennej. Z suszonych owoców: gruszek polnych i śliwek przyrządzano gęstą zupę „pamułę”, którą jadano z kluskami, zacierkami lub kartoflami. Jedynie w niedzielę można było pozwolić sobie na lepsze i obfitsze jadło. Postny jadłospis urozmaicały solone śledzie, na Mazowszu starym nazywane „katolikami”. Przed spożyciem śledzie  należało wymoczyć w wodzie, a następnie pokrojone w „dzwonka” zalewano wodą doprawioną octem i roztartym mleczem, cebulą, angielskim zielem i listkiem laurowym. [4]

Inaczej przedstawiał się post na dworach szlacheckich i w zamożnych domach, dla których jadłospis w dni postne nie był zbyt uciążliwy, a raczej urozmaicony i smaczny. Nie ograniczano się co do ilości spożywanych potraw, jedynie dania mięsne zastępowano innymi produktami. Na śniadania i kolacje jadano białe pieczywo oraz świeże masło, sery i jaja. Popularną polewką postną była staropolska polewka „piwna”, zwana gramatką, biermuszką albo faramuszką. Przygotowywano ją z jasnego lekkiego piwa, roztartego w nim miękiszu żytniego chleba z dodatkiem kminku i odrobiny masła, doprawioną do smaku szczyptą cukru i soli. O gramatce tak pisał T. Glogera w „Encyklopedii staropolskiej t. II:

„Gramatka, polewka alb framuszka gęsta z wody i piwa (lub wina) i tartego chleba w czasie postu od wieków na stołach polskich podawana”. [5]

W tradycji ziemiańskiej w czasie postu spożywano dużo dań rybnych, przyrządzanych  na różne sposoby, które tak opisuje w 1830r. kronikarz Ł. Gołębiowski w „Domy i Dwory”:

„Te ryby w całej swej wielkości były uwarzone z łuską, lub pozbawione jej, te w dzwonach ogromnych; jedne smażono, duszono bez kropli wody, inne w pasztecie lub na zimno z galaretą: te świeże, te marynowane, to kwaśno, to słodko: z miodownikiem, rozenkami i figami, te obsypane świeżymi jajami, z polewą do octu i oliwy, te nadziewane, drugie same w sobie, poszarpane w cząstki, lub przerobione w kotlety, kółka, essy”. [6]

W wyższych sferach i stanach  w poście chętnie jadano potrawy z bobra o czym wspomina Łukasz Gołębiowski

„Umiejętność kucharska przyswoiła do ryb i bobry robiąc z nich na post kiełbaski, potrawki, plusk czyli ogon jego nade wszystko ceniąc”.

Uważano, że zjedzenie  takiej potrawy nie jest złamaniem postu, tłumacząc, że bobry to stworzenia z wodą związane, podobne do ryb, bo doskonale pływają, mogą dość długo pod wodą, zaś ich łapy mają błony  pławne, podobne do rybich płetw.[7]

 

Autor: Danuta Krześniak

Naczynia z pożywieniem - ziemniakami, chlebem, solą na ławie w chłopskiej chałupie
jedzenie na stole - ryby, pierogi, krojona na desce cebula

Literatura:

  1. B. Ogrodowska; Tradycje polskiego stołu, s.300-3009, Wyd. Sport i Turystyka-MUZA SA, Warszawa 2010r.
  2. T. Czerwiński: Pożywienie ludności wiejskiej na północnym Mazowszu u schyłku XIX i w XX wieku, s.303-309, Wyd. Towarzystwo Miłośników Ziemi Ciechanowskiej, Ciechanów 2008r.
  3. Ł. Gołębiowski: Domy i Dwory, Wyd. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1983r.
  4. T. Gloger: Encyklopedia Staropolska t. II,  Wyd. P. Laskauer i W. Babicki, Warszawa 1900r.

[1] T. Czerwińsk s.304

[2] B. Ogrodowska s. 309

[3] T. Czerwiński s. 305

[4] T. Czerwiński s. 306

[5] T. Gloger

[6] Ł. Gołębiowski s.39

[7] B. Ogrodowska s.304

Podaj dalej

Podobne wpisy

Drewniane szalowane drzwi z ćwiekami

Drzwi deskowe, szalowane z ćwiekami - MWM, chałupa z Dzierżążni 2023 r.

23 stycznia 2023

Jeszcze trochę o drzwiach …


Czytaj dalej
Słomiany dach wsparty na czterech balach, wypełniony słomą

Wypełniony bróg we wsi Tuchlin, 1999 r.

13 stycznia 2023

Bróg, brożek, brożyna


Czytaj dalej
Studnia z żurawiem na wiejskim podwórku, obok poidło dla zwierząt, w tle budynki gospodarcze

Studnia ocembrowana kamieniami ocembrowana kamieniami w zagrodzie z Izdebna

9 stycznia 2023

Studnie wiejskie


Czytaj dalej
72457
Wszystkich odwiedzin
Strony internetowe i pozycjonowanie Google
  • BIP
  • Facebook
  • Instagram
  • YouTube
  • Mapa strony
0
  • Brak dostępnych tłumaczeń dla tej strony