PRACE GOSPODARCZE JESIENIĄ

Gdy nadejdzie wrzesień,

Wieśniak ma pełną stodołę i kieszeń,

Święty Idzi – na polu nic nie widzi.

Życie mieszkańców wsi od dawien było i jest podporządkowane pracy na roli zgodnie z porą roku oraz z obrzędowością ludową i liturgiczną. W kalendarzu ludowym dużą rolę odgrywał dzień św. Michała (29 września), był to zwyczajowy termin zakończenia żniw oraz różnych innych czynności gospodarczych związanych z zakończeniem letniego cyklu prac polowych, ogrodowych i hodowlanych. O czym  mówi przysłowie:

„Święty Michał, kopy do stodół z pola pospychał.”

Po sprzątnięciu  zboża z pól i zwiezieniu do stodół następował czas przygotowania pola pod zasiew  zbóż ozimych, które jak przy większości prac rolniczych miało charakter obrzędowy. Dawniej gospodarze przed pierwszą orką pługi i zwierzęta pociągowe kropili wodą święconą i okadzali poświęconymi w kościele ziołami. Po bokach i grzbietach wołów i koni pociągowych toczono jajko , aby były silne i zdrowe.  Oraczowi i zwierzętom pociągowym gospodyni dawała po kawałku chleba posmarowanego miodem, aby nie ustawali w pracy.[1]

Siew ozimin również nakazywał przestrzeganie zasad i zwyczajów, o których tak pisał  Z. Gloger w Roku Polskim:

„Tradycja rolnicza z doświadczenia wieków wysnuta, zalecała w klimacie polskim siew wczesny. Każdy więc dobry gospodarz musiał w wigilię św. Bartłomieja siew zacząć choć kilku garncami ziarna. Zagon tam gdzie siew był rozpoczęty, potrząsano słomą, żeby nie tylko ziarno, ale i w słomę przyszłoroczny plon był obfity. Pobożniejsi ze słomy tej na początku zagona krzyż układali, przyciskając go po środku kamieniem.”[2]

Żeby zapewnić najlepsze warunki uprawianym zbożom, oziminę należało wysiać w dniach poprzedzających święto Matki Boskiej Siewnej – 8 września, która w polskiej tradycji ludowej uważana jest za patronkę jesiennego siewu ozimin. Zgodnie z tradycją w przeddzień święta rolnicy starali się przynajmniej rozpocząć siew zbóż ozimych, rzucając pierwsze garście ziarna na krzyż i polecając je opiece Matce Bożej.[3]

O tym zwyczaju pisał również  O. Kolberg w Mazowszu:

„Dzień to Matki Boskiej, zwanej u ludu siewną, iż w czasie siewów przypada. Niegdyś za leniwego był miany gospodarz, który na ten dzień siewów nie ukończył, a zaraz po tym dniu nie wziął się do siewu pszenicy.”[4]

Kolejną czynnością  gospodarską wykonywaną jesienią były wykopki ziemniaków, jak podaje przysłowie:

„W dzień świętej Tekli będziemy ziemniaki piekli.”.

W zbiór ziemniaków zaangażowane były całe rodziny, jak również chętnie korzystano z pomocy sąsiedzkiej. Wykopane ziemniaki przechowywano w piwnicach i kopcach, które okrywano słomą i ziemią na zimę. Po zakończeniu wykopków rozpalano ogniska, pieczono ziemniaki podczas których świętowano zakończenie pracy. Wykopki i siewy ozimin kończyły okres prac polowych w gospodarstwie, zgodnie z przysłowiem:

„Święty Michał wszystko z pola pospychał.

Do zajęć jesiennych, wykonywanych powszechnie przez kobiety wiejskie, należała obróbka lnu i konopi, która była procesem pracochłonnym i długotrwałym. Jak czytamy u M. Żywirskiej:

„Po wyjęciu z wody zebrać, suszyć, międlić na międlicy, trzeć na cierlicy, trzepać na stołku lub kadłubku, czesać na szczotce, prząść na kółku”.[5]

Czyszczenie i przetwarzanie lnu odbywało się w październiku, już po zakończeniu wszystkich prac gospodarczych zgodnie z przysłowiem:

„Październik, bo paździerze baba z lnu cierlicą bierze”.

Prace związane z obróbką włókna gospodynie wykonywały wspólnie „na odrobek”. Oznaczało to, że po skończeniu pracy u jednej gospodyni, pomagano kolejnej. Przędzenie włókna gospodynie wykonywały dopiero w długie, zimowe wieczory. Z włókna lnianego wyrabiano głównie odzież i pościel, natomiast konopne służyło do wyrobu powrozów i worków.

Nadchodzący listopad –  zwiastun zaduszek  i  adwentu był okazją do pogłębienia życia duchowego i refleksji nad przemijalnością życia. Święta św. Andrzeja i św. Katarzyny były źródłem uciechy, odpoczynku i wspólnych spotkań w zaciszu chałup.

Autor: Danuta Krześniak

[1] B. Ogrodowska s.118

[2] Z. Gloger s.341

[3] B. Ogrodowska s.118

[4] O. Kolberg s.189

[5] M. Żywirska s.220