Relacja z VI Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej „Historia od kuchni. Jedzenie i picie w czasach Andrzeja Zamoyskiego”, zorganizowanej we współpracy z Wydziałem Nauk Historycznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

26 kwietnia 2024 roku w Muzeum Małego Miasta w Bieżuniu Oddział Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu odbyła się VI Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Historia od kuchni. Jedzenie i picie w czasach Andrzeja Zamoyskiego”, zorganizowana we współpracy z Wydziałem Nauk Historycznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (Centrum Dziedzictwa Kulinarnego), objęta Honorowym Patronatem Adama Struzika  – Marszałka Województwa Mazowieckiego. Asumptem do jej zorganizowania były planowane prace rewitalizacyjne zespołu pałacowo-parkowo-obronnego w Bieżuniu, w którym obok głównej części muzealnej, ważnym elementem  będzie też hotel z funkcją restauratorską i rekreacyjną.

Północnomazowiecki Bieżuń i usytuowany nad Wkrą pałac byli świadkami ponad 600-letniej historii. Zmieniały się czasy, obyczaje, tradycje i trendy, a pałac wciąż istniał, stając się domem dla wielu znamienitych rodów. Niezwykle bogata przeszłość tego miejsca zobowiązuje nie tylko do zachowania pamięci o dawnych czasach, ale też do jej zgłębiania i odtwarzania, aby mogła żyć w świadomości współczesnego społeczeństwa. Tak rozumiana edukacja poprzez żywy kontakt z historią, stanowi misję bieżuńskiego muzeum. Elementem tej misji jest rekonstrukcja historyczna, w tym kulinarna. Kuchnia staropolska pełna była kontrastów i niecodziennych połączeń smakowych. To doborowa mieszanka wielu kultur, w której tradycje Zachodu doprawiano wyraźnymi smakami Wschodu.

Cel jaki postawili sobie organizatorzy, to próba odtworzenia na podstawie źródeł historycznych dawnych smaków i tradycji, ze szczególnym naciskiem na XVII i XVIII-wieczną kuchnię rodu Zamoyskich, ale również kultury stołu, dawnego savoir-vivru, przebiegu najznamienitszych uczt, a także codziennych posiłków, sposobu ich przygotowania, osób odpowiedzialnych za ich przebieg, doboru dań i zwyczajów panujących przy stole.

Spotkanie rozpoczęła inscenizacja przybycia do pałacu w Bieżuniu posła królewskiego z listem od Stanisława Augusta Poniatowskiego do ex kanclerza Andrzeja Zamoyskiego, przygotowana przez Bieżuńską Grupę Rekonstrukcji Historycznej i pracownika muzeum Tomasza Nowickiego.

Salę konferencyjną  wypełnili miłośnicy historii i dobrej kuchni, którzy zaproszeni zostali do odbycia jedynej w swoim rodzaju podróży w czasie, na którą zabrało ich dziesięciu prelegentów z różnych ośrodków  naukowych, kulinarnych i muzealnych.  Konferencję otworzył  Jan Rzeszotarski – dyrektor Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu, który odczytał uroczysty adres  Adama Struzika – Marszałka Województwa Mazowieckiego, skierowany do uczestników spotkania.  Wykład inauguracyjny wygłosił dr hab. Jarosław Dumanowski, prof. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, zatytułowany „Kuchnia oświeconych. Jedzenie, smak i żywieniowe fascynacje w czasach Andrzeja Zamoyskiego”. Dr Marta Sikorska, również z UMK w Toruniu  zaprezentowała referat „Polski szlachcic przy saskim stole. Kuchnia saska w czasach Andrzeja Zamoyskiego”. Dr Bogdan Gałązka, ze Stolica Café, przypomniał „Staropolskie receptury na potrawy wiosenne”, opowiadając o szparagach, szpinaku i botwince. Dr Aleksandra Kleśta-Nawrocka,  z UMK w Toruniu, przygotowała prezentację „Od lekarstwa do deseru. Słodka historia staropolskich przysmaków”. Pierwszą część konferencji zakończył mgr Adrian Ordakowski z Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, który przedstawił pionierski projekt realizowany przez muzeum „Program historycznej rekonstrukcji kulinarnej „Ogród-Kuchnia-Stół”.  W czasie przerwy uczestnicy mogli spróbować kremu marchwiowego z grzankami na bulionie, przygotowanego pod kierunkiem dr Bogdana Gałązki przez Iwonę Jagielską szefową bieżuńskiej restauracji „Kardamon”. Część drugą obrad rozpoczął dr Gabriel Kurczewski z Klubu Historii i Kultury Wina przy Oddziale Warszawskim Stowarzyszenia Historyków Sztuki, wykładem „Splendor i pamięć. Wino na stole i w piwnicach Zamoyskich”. Mgr Bartłomiej Karnasiewicz z UMK w Toruniu zaprezentował referat „Pikantne jest, dobrze tuczy i miernie rozgrzewa. Piwo w czasach Andrzeja Zamoyskiego”. „Zwyczaje stołowe czasów Andrzeja Zamoyskiego” zaprezentowała mgr Dominika Lipska z Akademii Zamoyskiej występując w historycznej sukni dworskiej wspólnie z Jackiem Bełzem, który zaprezentował mundur milicji ordynackiej z Zamościa. Mgr Magdalena Maślak z  Muzeum Polin, przedstawiła referat „Jedzenie w sztetlu, czyli kuchnia żydowska w małym mieście”. Ostatnim punktem programu Konferencji był wykład mgr Anny Kornelii Jędrzejewskiej z Miejskiego Centrum Kultury w Bydgoszczy  – Pałace Ostromecko „Pałac od kuchni. Doświadczenia Sekcji Dziedzictwa Kulinarnego w Pałacach Ostromecko”.

Na zakończenie zebrani wysłuchali Mowy końcowej Jędrzeja Zamoyskiego po odbytej Konferencyi w dobrach bieżuńskich na okoliczność odbudowy Pałacu, autorstwa Tomasza Nowickiego:

Miłościwie Zgromadzeni w Konferencyi świadkowie

Wszystkim podziękowanie wytaczam i mową ponoszę

Tak Zaszczyt mnie dotknął, niczym Zamoyskich przodkowie

Co w sejmach i przy królach zasiadali  lecz o jedno wnoszę

Byście rzadziej mnie z tytułów i dystynkcyi szanowali

A po większości jako człowieka, com w empatyi urodzony

I pierwszego magnata z oczynszowania chłopów – znali

Ojca Anny, Aleksandra, Stanisława i Konstancyi żony

Ileż nacierpieć żem musiał i opatrzność o łaskę wyprosić

By reszta moich dzieci ziemskim słońcem – radować mogła

Czworo żem Panu Bogu, łzami i Sercem pękniętym zmuszony zanosić

Próżna majętność, herb i protekcya Staszica w sprawie nie pomogła

Pokłon składam do stóp Konstancyi – żony i matki

Co prócz swoich, wszystkie dzieci kochać chciała

Z wielkiej umieralności – biednym i nieuleczalnie chorym

Szpital na dziesięć łóżek z salą porodową zbudowała

Mów nie toczmy o urzędach, ordynacyach i włościach

W dopuszczeniu o jedzeniu i piciu gawędzić aż miło

Podziękowanie zamieszczam w Mędrcach i Gościach

Czas klepsydry koniec odmierzył, a przecież tak urokliwie było…

In nomine Patris et Filiii et Spiritus Sancti

Dobra bieżuńskie – 26 aprilis, Anno Domini 2024  

Mamy nadzieję, że w zrekonstruowanej pałacowej restauracji nie zabraknie karty z daniami  pamiętającymi czasy dawnych właścicieli Bieżunia: Zamoyskich, Kretkowskich, Działyńskich czy Sieprskich.