Kontakt
  • Zmień kontrast
  • Zmniejsz rozmiar tekstu
  • Zwiększy rozmiar tekstu
  • Zobacz deklarację dostępności
logo-www-kolor-50logo-www-kolor-50logo-www-kolor-50logo-www-kolor-50
  • AKTUALNOŚCI
    • Najnowsze
    • Blog
    • Kalendarz wydarzeń
    • Wieści Muzealne online
    • Konferencje
    • Archiwum
  • DLA ZWIEDZAJĄCYCH
    • Muzeum godziny bilety
    • Wirtualne spacery
    • Bilety
    • Regulamin zwiedzania
    • Informacje dla osób z niepełnosprawnościami
    • Oferta noclegowa
    • Gastronomia
  • EDUKACJA
  • O MUZEUM
    • Historia
    • Zbiory cyfrowe
    • Nagrody
    • Projekty i inwestycje
    • Biblioteka
    • Wydawnictwa – sklep
    • Partnerzy
    • Kariera
  • USŁUGI DODATKOWE
    • Informacje dla Wystawców
    • Wynajem obiektu i terenu
      • Kościół z Drążdżewa
      • Sale konferencyjno-szkoleniowe
      • Piknik
      • Organizacja ogniska
    • Wóz, bryczka, kulig
    • Szkółka jeździecka
    • Jazda w siodle
  • BILETY
  • BIP
  • Facebook
  • Instagram
  • YouTube
  • Mapa strony
0

Tłoczenie oleju

  • Strona główna
  • Aktualności
  • Blog
  • Tłoczenie oleju
Optymistyczne Miejsce Roku 2023
15 września 2023
muzeum wsi mazowieckiej w sierpcu
Premiera Magazynu i Portalu „Spotkania z Zabytkami” oraz Aplikacji MonumentApp
22 września 2023
22 września 2023
Kategorie
  • Blog
Tagi
muzeum wsi mazowieckiej w sierpcu

Wyrób oleju znany był już w pierwszych wiekach naszej ery. Na ziemiach polskich olejarstwo aż do XX było jednym z najbardziej rozpowszechnionych przemysłów rolno-spożywczych. Oprócz konsumpcji, oleju  używano do konserwacji maszyn, wyrobu farb, oświetlania pomieszczeń i w lecznictwie. Do okresu wczesnego średniowiecza jego produkcja  polegała głównie na wytwórczości domowej i zaspokajała potrzeby własne gospodarstwa. W tym czasie olej był wyciskany w ręcznych lub nożnych stępach, bądź przy użyciu małych pras naciskowych i klinowych. Ponieważ szybko tracił swoje właściwości smakowe, wybijano go często w niewielkich ilościach, w zależności od potrzeb.[1]

W odniesieniu do Słowiańszczyzny W. Hensel pisze: „Olej wytłaczano w specjalnych prasach, i to zapewne podobnych do tych, których używano do niedawna na niektórych połaciach Słowiańszczyzny, jak też i odmiennych, nie znanych obecnie z jej obszaru… Niestety, ze względu na niewielką ilość znanych dotąd resztek wczesnośredniowiecznych słowiańskich stęp oraz pras nie można powiedzieć, jaki był zasięg poszczególnych ich typów oraz w jakim stopniu są one rezultatem udoskonalenia narzędzi znanych tu przedtem, lub też ewentualnym zapożyczeniem od innych ludów”.[2]

Oprócz domowego tłoczenia oleju, na wsiach funkcjonowały warsztaty olejarskie, prowadzone zarówno przez bogatych jak i biedniejszych chłopów. Ponieważ wytwórnie te posiadały niewielkie lokalne znaczenie oraz przynosiły niskie dochody, często stanowiły zajęcie dodatkowe. Z ich usług korzystali mieszkańcy przeważnie w obrębie jednej wsi lub w ich bliskim sąsiedztwie. W warsztatach tych podobnie jak w domowym przetwórstwie, korzystano z przenośnych pras klinowych bądź śrubowych oraz stęp i gniotowników poruszanych siłą ludzkich mięśni. 

Przez wiele stuleci wyrób oleju był istotnym elementem przemysłu folwarcznego i dworskiego. Wyspecjalizowane dworskie olejarnie były wyposażone w duże prasy dźwigowo-ciężarowe i śrubowe, gdzie ziarno rozdrabniane było przy użyciu gniotowników i zamrełci poruszanych drewnianym bądź metalowym kieratem. Nad całością prac czuwał rzemieślnik- olejarz przy pomocy robotników folwarcznych. Często w warsztatach tych skupowano nasiona roślin oleistych, a wytłoczony olej sprzedawano na targach. [3]

Wyodrębnienie się olejarstwa jako zawodu na ziemiach polskich nastąpiło z chwilą powstania ośrodków miejskich tworzących rynek zbytu. Do połowy XIX wieku nie było większych różnic między olejem produkowanym na własne potrzeby w domu, a pochodzącym z dużej olejarni. Sytuacja zmieniła się, kiedy w dużych przetwórniach zaczęto oczyszczać olej chemicznie przy użyciu kwasu siarkowego. Pod koniec XIX w. ilość drobnych olejarni zaczęła drastycznie spadać, a ich miejsce zastąpiły nowoczesne wytwórnie. W tym czasie zmniejszyło się także zastosowanie oleju roślinnego w przemyśle na rzecz olejów i smarów pochodzenia mineralnego.[4]

Surowcem do wyrobu oleju były rośliny odznaczające się wysoką zawartością tłuszczu w nasionach, do których należą: len, konopie, rzepak, rzepik, gorczyca. W olejarstwie tradycyjnym wykorzystywane były również owoce i nasiona roślin dziko rosnących, a nawet pospolitych chwastów.

Do połowy XIX wieku z roślin uprawnych największe znaczenie miały rośliny włóknisto-oleiste. Dostarczały oprócz nasion, z których otrzymywano olej, surowca do produkcji płótna stanowiącego podstawę wiejskiej odzieży. W tym okresie uprawa lnu i konopi była powszechna w całym kraju. Rośliny wysiewano w ogrodach, a ich uprawą zajmowały się kobiety.

Wśród roślin uprawnych, które dostarczały wyłącznie nasion na olej największe znaczenie miał rzepak i rzepik, które dawniej nazywano rzepicą. Ze względu na nieszczególny smak, pozyskiwany z tych roślin olej głównie miał zastosowanie do celów technicznych i oświetleniowych.

Opr. Danuta Krześniak

Literatura:

  1. Olszański, Tradycyjne olejarstwo w Polsce,s.17- 23, Sanok 1989r.
  2. J i S. Rychmanowie „Przemysł wiejski na Podhalu”, Wrocław 1965r.

 

[1] H. Olszański, Tradycyjne olejarstwo w Polsce,s.17, Sanok 1989r.

[2] J i S. Rychmanowie „Przemysł wiejski na Podhalu”, Wrocław 1965r.

[3] H. Olszański, Tradycyjne olejarstwo w Polsce, s. 23, Sanok 1989r.

[4] Tamże s. .

muzeum wsi mazowieckiej

Podaj dalej

Podobne wpisy

brona żelazna - esowata fot. D. Krześniak

13 czerwca 2025

Brona – jedno z najważniejszych narzędzi w rolnictwie


Czytaj dalej
8 czerwca 2025

Wołowe wesele


Czytaj dalej

System muzealny Muza; www.muza.mobilems.pl ;MWM/E 10625;;fot. Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu

2 maja 2025

Święty Florian


Czytaj dalej
4122091
Total
Visitors
Strony internetowe i pozycjonowanie Google
  • BIP
  • Facebook
  • Instagram
  • YouTube
  • Mapa strony
0
  • Brak dostępnych tłumaczeń dla tej strony
Ta strona korzysta z ciasteczek aby świadczyć usługi na najwyższym poziomie. Dalsze korzystanie ze strony oznacza, że zgadzasz się na ich użycie.OK