MAJÓWKA
29 kwietnia 2021
MIĘDZYNARODOWY DZIEŃ MUZEÓW
14 maja 2021
„Pankracy, Serwacy i Bonifacy to wielcy dziwacy, a każdy zimnem raczy”.
To ludowe przysłowie przypomina nam, że w czasie ciepłych, wiosennych dni majowych, pogoda jeszcze nas zaskoczy i pogrozi mrozem. Mniej więcej w połowie miesiąca występują przygruntowe przymrozki i temperatura może spaść do zera. Tym zimnym dniom patronują święci: Pankracy, Serwacy i Bonifacy, którzy swoje imieniny świętują 12, 13 i 14 maja i „zimna Zośka” 15 maja.
Owe chłodne dni występujące w połowie maja, jak podają źródła meteorologiczne, spowodowane są zmianami cyrkulacji atmosferycznej. Wyż baryczny zastępuje niż polarny, co sprowadza ostatnie majowe przymrozki nad naszą częścią Europy. [1]
Religijność i zapobiegliwość ludowa uczyniła z tych świętych patronów rolników i ogrodników – orędowników pomocnych podczas wiosennych przymrozków.
„Zimni ogrodnicy” według ludowych przysłów żartobliwie nazywani są „świętymi złodziejami”, gdyż narażają ogrodników na straty w zasiewach i sadach. Wspomniani święci to męczennicy za wiarę w Jezusa, którzy mimo, że patronują tym zimnym dniom niewiele mają wspólnego z ogrodnictwem.
Święty Pankracy urodził się pod koniec III wieku we Frygii. Poniósł śmierć męczeńską, jako kilkunastoletni chłopiec – został ścięty mieczem. Jest patronem dzieci i rycerstwa, ogrodników, młodych sadzonek, roślin ogrodowych. Uważa się go za stróża przysiąg i mściciela krzywoprzysięstwa, a także pomocnego w zwalczaniu bólu głowy.
Św. Serwacy był biskupem w Tongres (Belgia) i należał do najżarliwszych przeciwników arianizmu, był szczególnym czcicielem Matki Bożej. Jest on patronem hutników, stolarzy i uprawiających winorośl, miał też chronić od gorączki (febry) i reumatyzmu. To orędownik podczas przymrozków.
Św. Bonifacy z Tarsu urodził się w Rzymie w II wieku. W 305r. poniósł śmierć męczeńską za panowania cesarza Dioklecjana.
Jest patronem klasztoru św. Bonifacego i Aleksego na Awentynie w Rzymie, a także kawalerów i ludzi nawróconych.
W tradycji ludowej w dni świętego Pankracego, Serwacego, Bonifacego odprawiane były nabożeństwa o ochronę upraw i dobre plony. Jak podaje O. Kolberg:
„W ową trzydniówkę nabożni Warszawianie uczęszczają do wsi Czerniakowa, gdzie u ks. Bernardynów odpust, i gdzie złożone są zwłoki św. Bonifacego”.[2]
Jednak święci nie zawsze mogą przyjść gospodarzom z pomocą o czym mówi przysłowie:
„Pankracy, Serwacy i Bonifacy: na ogrody źli chłopacy”.
Dawniej w dzień św. Bonifacego, rolnicy obchodzili swe pola, aby sprawdzić czy „zimni ogrodnicy” nie wyrządzili szkody w ogrodach i na polach. W te mroźne majowe noce, kiedy większość drzew rozkwitła w sadach, rozpalano ogniska, aby chronić drzewa przed mrozem. Stawiano także balie z zimną wodą, aby mróz kierował ku nim swoje ostrze mrozu, chroniąc tym samym delikatne kwiaty.
Charakter ludowego kalendarza rolniczego oddają doskonale znane do dziś przysłowia, które można nazwać swoistymi prognozami meteorologicznymi powiązanymi z kultem świętych – patronów poszczególnych dni roku.
– Przed Pankracym nie ma lata, po Bonifacym mróz ulata.
– Jasny dzień Pankracego przyczynia wina dobrego.
– Gdy w maj dobry Serwacy, dobry w czerwcu Bonifacy.
– Jak się rozsierdzi Serwacy, to wszystko zmrozi i przeinaczy.
– Dla świętej Zosi kłos się podnosi.
– Święta Zofija kłosy rozwija.
„Zimni Ogrodnicy” razem z „zimną Zośką” to ostanie dni wiosennych przymrozków, po których można bezpiecznie wysiewać nasiona, a występujące po nich chłodniejsze dni nie zaszkodzą nowo posianym lub posadzonym roślinom. Dlatego każdy ogrodnik powie, że większość roślin powinno sadzić się lub siać dopiero od 15 maja . Pisze o tym O. Kolberg :
„W dzień ten wynoszą rośliny i drzewa obce (egzotyczne) ze szklarń (z cieplarni), bo już minęły dnie im przeciwne i niekiedy mroźne trzech świętych, których imiona kończą się na: acy, jakoto: Pankracy, Serwacy, Bonifacy.”[3]
W mit o ostatnich przymrozkach wierzą także mieszkańcy innych krajów. I tak na przykład w Niemczech chłodne dni to Eisheiligen, we Francji zaś Saints de glace (święci na lodzie), w Holandii Ijsheiligen, w Słowenii Trije ledeni možje i Poscana Zofka .[4]
Autor: Danuta Krześniak
Literatura:
- Bystroń; Przysłowia Polskie. Wyd. Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności 1933r.
- Skotnicka; Zimni ogrodnicy. Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 25, s. 375-376; 2010r.
- Kolberg: Dzieła Wszystkie T.24; Mazowsze cz. I. s. 158 Wyd. PTL Wrocław 1963r.
[1] Wikipedia
[2] O. Kolberg, Mazowsze cz. I, s. 158
[3] O. Kolberg Mazowsze cz. Is.158
[4] Wikipedia
